Tiadanya satu doktrin

Sebagaimana yang digariskan dengan teliti oleh para cendekiawan yang mengkaji gerakan Islam Militan di dalam sangat banyak karya sehingga dan pada sepanjang dekad 1970-an, tidak terdapat banyak persamaan taktik antara satu gerakan sama lain yang mencuba menggunakan Islam mahupun yang mempergunakan istilah-istilah Islam untuk memberi rasional terhadap penyelesaian masing-masing kepada persoalan-persoalan dunia Islam moden. Hanya dua perkara yang objektif boleh dinyatakan tentang gerakan-gerakan Islam Militan, iaitu:

• mereka bersikap militan dan mempergunakan paksaan atau keganasan secara langsung, baik untuk menyerang mahupun untuk mempertahankan diri; dan
• mereka memberikan justifikasi untuk berbuat demikian dengan mempergunakan retorik Islam, umpamanya jihad.

Ini merupakan sebuah fenomena yang biasa dan sering berlaku dalam sejarah Islam. Tariqah, selain daripada menyebarkan Islam ke Afrika dan menyesuaikannya kepada keadaan-keadaan tempatan (urf atau adat setiap kawasan), telah memainkan peranan yang utama dalam penentangan dasar penjajahan — inilah punca Islam sebagai sebuah agama militan yang "tertindas" yang mendorong tentangan-tentangan terhadap pihak pemerintahan yang berkuasa yang bukannya Muslim atau berpegang teguh pada ajaran-ajaran Islam. Empayar Turki Uthmaniyyah serta juga Empayar British ditandai dengan pertempuran-pertempuran sebegini kerana biasanya terdapat pemberontakan terdapat salah satu daripada kedua-dua empayar tersebut pada mana-mana masa yang mempergunakan Islam untuk memberikan justifikasi kepada tindakan-tindakan mereka.

Olivier Roy, seorang penasihat dasar Perancis kepada Presiden Jacques Chirac, mencirikan matlamat Islam Militan moden sebagai bertujuan untuk mengasaskan semula sebuah Kekalifahan, atau sebuah kerajaan tunggal untuk semua orang Muslim di seluruh dunia. Dari sesetengah segi, ini merupakan sebuah kerajaan dunia atau hierarki Roman Katolik. Bagaimanapun, oleh sebab kebanyakan orang Muslim adalah daripada golongan Sunah Waljamaah yang menolak peranan keimaman (berbeza dengan golongan Syiah), pelaksanaan sebuah rejim sebegini adalah amat rumit.

Lebih daripada "fundamentalisme"

Fundamentalisme Islam, mengikut takrifnya, tidak bersifat militan. Bagaimanapun, ahli-ahli fundamentalisme Islam umumnya mungkin mempunyai setakat persetujuan atau simpati terhadap para militan Islam kerana terdapat setakat pertindihan antara sudut-sudut pandangan mereka. Walaupun demikian, serupa dengan seseorang yang mungkin memegang sudut-sudut pandangan sayap kiri tanpa menyokong Marxisme revolusi, terdapat juga perbezaan yang ketara antara kedua-dua kumpulan ahli fundamentalisme Islam.

Penggunaan istilah fundamentalisme berpotensi dipergunakan untuk menghina agama sebagai suatu penyelesaian terhadap masalah-masalah dunia sekular moden. Adalah berbaloi untuk memerhatikan bahawa banyak aspek gerakan-gerakan yang berbagai-bagai, termasuk mazhab-mazhab Gereja Baptis, Mennon, Quaker, Yahudi Ortodoks, Zionisme, dan faham Wahhab, boleh dikatakan bersifat fundamentalisme dan mungkin juga "ketinggalan zaman". Tetapi tanpa menghiraukan implikasi-implikasi istilah ini, persamaan para ahli fundamentalisme ialah penentangan mereka terhadap sebuah monokultur politik sejagat yang kelihatan membangkit pada masa itu.

Istilah Islamis (bahasa Inggeris: Islamist ) pada mula-mulanya digunakan di dunia Barat untuk menghuraikan mereka yang berpendirian bahawa Islam merupakan sebuah falsafah politik sejak dari mula-mula lagi. Berbagai-bagai label telah dilahirkan daripada istilah ini, dari "Islamis radikal" ke "fundamentalis Islam" sehingga "Islamofasis", dengan kesemuanya mempunyai tahap-tahap nada kritis dan ketepatan yang berbeza-beza.